औपचारिक सभा समारोह होस् वा अनौपचारिक चिया गफ, शहर होस् वा गाउँ, देश वा विदेश यतिबेला एउटा साझा श्वर सुनिन थालेको छ नेपाली युवाहरु निरास र पलायन उन्मुख छन् । यो गम्भिर सवाल हो । अझ एक खालका मानिसहरु प्रश्न वाचक शब्द राखेर सवाललाई उठाईरहेका छन् युवा पुस्ता किन निरास ? औपचारिक र अनौपचारिक रुपमा शब्द वा भावले यी सवाल उठाईरहेको जताततै देखिइरहँदा मेरो मानसपटलले यसलाई महसुस गरेको छ यो सवाललाई सतही ढंगबाट मात्रै हेरियो भने ठूलो कमजोरी हुनेछ । यी यावत प्रश्नहरुले धेरै गहिरो र जटिल विषयलाई उठाउँछ। प्रश्नका जवाफहरु आफ्नै कोणका आफ्नै शैलीका हुन्छन् नै यद्यपि कतिपय साझा समस्याहरु छन् । आजको समयमा, विश्वभरका युवाहरू विभिन्न कारणले निराश देखिन्छन्। एक त, आर्थिक संकट र बेरोजगारीले गर्दा युवाहरूको भविष्य अनिश्चित भएको छ। धेरै युवा शिक्षा प्राप्त गरे पनि, उनीहरूलाई कामको अवसरहरू उपलब्ध छैन जसले गर्दा उनीहरूको आत्मविश्वासमा कमी आउँछ।
समाजमा परिवर्तनको लागि आवश्यक अवसर र स्रोतहरूको अभावले पनि युवाहरूलाई निराश बनाईरहेको छ । हुनुपर्ने नहुँदा र नहुनुपर्ने हुँदा पनि युवाहरुलाई निरासा बढाउँछ । विश्वव्यापीकरणको यो समयमा युवाहरुले आफूलाई संसारको एकसेएक विकसित देशसँग आफूलाई दाँज्न सक्ने अवस्था पनि छ । यसरी दाँज्दा आफूप्रति जन्मने हेयभावले पनि युवाहरुलाई निरास बनाईरहेको छ । यसका साथै, सामाजिक मिडियामा देखाइने जीवनशैली र वास्तविकताको बीचको असमानता पनि युवाहरूमा निराशा सिर्जना गर्न सक्छ। आर्थिक असमानता, रोजगारीको कमी, शिक्षा प्रणालीको कमजोरी र सामाजिक अपेक्षाहरूले युवा पुस्तामा निराशा ल्याउन सक्छ। साथै, मानसिक स्वास्थ्यका समस्याहरू पनि युवा पुस्तामा सामान्य छन्।
आर्थिक अनिश्चितताले निराशा र निराशाको भावना सिर्जना गर्न सक्छ। यसरी निरास भएकै युवाहरुको निरासाको निसानामा कतिपय शासनव्यवस्थाहरु परेका छन् । युवाहरुमा विद्रोहको भावना जागेका बेलामा कतिपय ठिक नेतृत्वले त्यो विद्रोहलाई सही व्यवस्थापन गरेको इतिहास पनि छ । तर युवाहरुको निरासा र विद्रोहले सधैं राम्रो नतिजा आउँछ भनेर आश गर्नु भूल हुनेछ ।
दोस्रो कारण भनेको राजनीतिक अस्थिरता हो। धेरै देशमा, युवाहरूको आवाजलाई सुनिदैन, र उनीहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा समावेश गरिदैन। यसले गर्दा युवाहरूमा राजनीतिक चासो घटेको छ र उनीहरूले आफ्नो भविष्यको बारेमा निराशा महशुस गर्न थालेका छन्। जब स्थिर शासनको कमी हुन्छ, यसले प्राय आर्थिक अवस्थालाई कमजोर बनाउँछ, जसले युवाहरूका लागि रोजगारका अवसरहरूमा बाधा पुर्याउँछ। यस आर्थिक अनिश्चितताले निराशा र निराशाको भावना सिर्जना गर्न सक्छ। यसरी निरास भएकै युवाहरुको निरासाको निसानामा कतिपय शासनव्यवस्थाहरु परेका छन् । युवाहरुमा विद्रोहको भावना जागेका बेलामा कतिपय ठिक नेतृत्वले त्यो विद्रोहलाई सही व्यवस्थापन गरेको इतिहास पनि छ । तर युवाहरुको निरासा र विद्रोहले सधैं राम्रो नतिजा आउँछ भनेर आश गर्नु भूल हुनेछ ।
राजनीतिक अस्थिरताले सरकारी संस्थाहरूमा विश्वासको कमी ल्याउन सक्छ, जसले युवाहरूलाई आफ्नो आवाज र चासोहरू सुनेको महसुस गराउन कठिन बनाउँछ। यसले राजनीतिक प्रक्रियाबाट अलगावको भावना जन्माउन सक्छ। नेतृत्व र नीतिहरूमा निरन्तर परिवर्तनले पनि एक अव्यवस्थित वातावरण सिर्जना गर्न सक्छ, जसले युवाहरूलाई भविष्यको योजना बनाउन कठिन बनाउँछ।युवाहरू नेपालमा योग्य भए तापनि अवसरको कमीका कारण निराश र मानसिक रूपमा बिचलित हुन थालेका छन्। शिक्षा प्राप्त गर्नमा गरेको समय र स्रोतको लगानीको बावजुद, उपयुक्त रोजगारी पाउन असफल हुनु एक चुनौतीपूर्ण अवस्था हो। शिक्षा र उपलब्ध कामका बीचको खाडलले निराशा र कामको बजारमा मूल्यहीनताको भावना पैदा गर्न सक्छ।
तर, के देशमा सम्भावना सक्किएकै हो ? यो प्रश्नको उत्तर सधैं नकारात्मक हुँदैन। धेरै देशमा युवा पुस्ताले परिवर्तनको लागि संघर्ष गरिरहेका छन्। उनीहरूले सामाजिक मिडियाको माध्यमबाट आवाज उठाउँदैछन् र विभिन्न आन्दोलनमा संलग्न हुँदैछन्। यसले देखाउँछ कि निराशा सँगै आशा पनि छ। युवाहरूले आफ्नो शक्ति र क्षमतालाई पहिचान गर्नुपर्छ र सक्रिय रूपमा राजनीतिक प्रक्रियामा भाग लिनुपर्छ। यसले उनीहरूको भविष्यलाई उज्जल बनाउन सहयोग पुर्याउँछ। रोजगारीको अवसर बनाउनका लागि सरकार र स्थानीय निकायहरूले विभिन्न पहलहरू गर्न सक्छन्।
स्थानीय उद्योग र व्यवसायलाई समर्थन गरेर रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न सकिन्छ। यसमा साना र मझौला उद्योगको प्रोत्साहन र विकासमा ध्यान दिनुपर्छ।उद्योग र शैक्षिक संस्थाहरूबीचको सहकार्यलाई प्रवर्द्धन गरेर, युवाहरूलाई इन्टर्नशिप र रोजगारीका अवसरहरूमा पहुँच दिन सकिन्छ ।
युवाहरूलाई विशेष सीपका लागि तालिम प्रदान गरेर उनीहरूलाई विभिन्न उद्योगहरूमा काम गर्न सक्षम बनाउन सकिन्छ। यसमा कृषि, निर्माण, सूचना प्रविधि, र सेवा क्षेत्रका तालिमहरू समावेश गर्न सकिन्छ । स्वरोजगारका अनुदान र ऋणको सुविधा उपलब्ध गराउन सक्छ। यसले युवाहरूलाई आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्न प्रोत्साहित गर्नेछ। स्थानीय उद्योग र व्यवसायलाई समर्थन गरेर रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न सकिन्छ। यसमा साना र मझौला उद्योगको प्रोत्साहन र विकासमा ध्यान दिनुपर्छ।उद्योग र शैक्षिक संस्थाहरूबीचको सहकार्यलाई प्रवर्द्धन गरेर, युवाहरूलाई इन्टर्नशिप र रोजगारीका अवसरहरूमा पहुँच दिन सकिन्छ । यी उपायहरू अपनाएर रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्न सकिन्छ । यसका साथै, युवाहरूको सशक्तीकरणका लागि नेतृत्व विकास कार्यक्रम र सामुदायिक संलग्नता गतिविधिहरू पनि महत्त्वपूर्ण छन् । यसले युवाहरूलाई सक्रिय र सृजनात्मक बनाउन मद्दत गर्नेछ।
कस्ता युवालाई आदर्श मान्ने भन्ने कुरा भने अझ संवेदनशील छ । सामाजिक सञ्जाल वा कस्मेटिक दुनियाँमा आफू सफल भएको पाठ सिकाउने युवाहरुलाई मात्रै आदर्श मान्नु भने अरु युवाहरुमाथि अन्याय हुन्छ । युवाहरुले गरेका आविश्कार अन्वेषण तथा नवप्रवर्तनलाई आधार मानेर युवाहरुमा आशाको सञ्चार गर्न सकिन्छ । युवाहरु जसले भौगोलिक विशिष्टतालाई सदुपयोग गरेर ल्याएको सिर्जनात्मक रुपान्तरणलाई आदर्श मान्न सकिन्छ । जो युवा उसले प्रशस्तै रोजगारीहरु सिर्जना गरिरहेको छ भने उसलाई आदर्श मान्न सकिन्छ । एउटा निरास युवाले आफूलाई मात्रै सक्दैन, उसले परिवार समाज र राष्ट्रलाई नै सिध्याउँछ त्यसैले युवा निरास भएको विषयलाई मजाक मात्रै नबनऔं गम्भिर बनेर सोच्ने गरौं । आशा जगाउने युवाहरुलाई प्रोत्साहन दिऔं । सकेको सहयोग गरौं । एउटा उत्साही युवालाई स्थापित गर्नु भोलिको समाज स्थथापित गर्नु हो ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २६, २०८१ १०:२४
