शिक्षक आन्दोलन कतिको जायज नेपालमा शिक्षक अधिकारको इतिहास लामो र संघर्षपूर्ण छ। राणा शासनकालमा शिक्षकहरूले न्यून पारिश्रमिक र आधारभूत सुविधाहरूबाट वञ्चित हुनुपरेको थियो। प्रजातन्त्रको स्थापनापछि शिक्षकहरूको अवस्थामा सुधार आउन थाल्यो। २०४६ सालको जनआन्दोलनपछि शिक्षक संघ र संगठनहरूले आफ्नो अधिकारका लागि आवाज उठाउन थाले। उनीहरूले शिक्षा क्षेत्रमा सुधार, शिक्षकको तलब वृद्धि, र सेवा सुविधाको माग गरे।
२०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि शिक्षक अधिकारको मुद्दाले थप गति लियो। शिक्षकहरूले समान कामको लागि समान ज्याला, स्थायी नियुक्ति, र सामाजिक सुरक्षाको माग गरे। सरकारले शिक्षकहरूको मागलाई सम्बोधन गर्न विभिन्न नीतिहरू बनायो, तर कार्यान्वयनमा समस्याहरू देखा परे। हालसालै, शिक्षकहरूले सरकारका नीतिहरूको विरोध गर्दै फेरि आन्दोलन गरिरहेका छन्।
शिक्षकहरूको १६ दिन लामो आन्दोलनले देशको शैक्षिक क्षेत्रमा ठूलो असर पारेको छ। यस आन्दोलनका कारण विद्यालयहरू बन्द छन्, जसले गर्दा विद्यार्थीहरूको पठनपाठन प्रभावित भएको छ। परीक्षा र अन्य शैक्षिक गतिविधिहरू पनि स्थगित भएका छन्, जसले विद्यार्थीहरूको भविष्यमाथि अनिश्चितता थपेको छ। शिक्षकहरूले सरकारका नीतिहरूको विरोध गर्दै आफ्ना मागहरू पूरा गर्न जोड दिइरहेका छन्। सरकार र शिक्षकबीचको वार्ता अझै टुङ्गोमा पुग्न सकेको छैन, जसले गर्दा आन्दोलन लम्बिने सम्भावना बढेको छ। यसले विद्यार्थी, अभिभावक र विद्यालय प्रशासनमा ठूलो चिन्ता थपेको छ।
अस्थायी शिक्षकहरू स्थायी हुन नसक्दा उनीहरूको भविष्य अनिश्चित हुन्छ। स्थायी नियुक्ति नहुँदा उनीहरूले लामो समयसम्म एउटै पदमा काम गर्नुपर्ने र सेवा सुविधाबाट वञ्चित हुनुपर्ने अवस्था आउँछ।
आन्दोलनको मुख्य कारणहरूमा शिक्षकहरूको तलब र सुविधाको कमी, अस्थायी शिक्षकहरूको स्थायी नियुक्ति, र शिक्षा प्रणालीमा सुधारको माग पर्छन्।शिक्षकहरूले आफ्नो तलब र अन्य सुविधाहरू समयमै नपाएको वा कम भएको गुनासो गरेका छन । अस्थायी शिक्षकहरू स्थायी हुन नसक्दा उनीहरूको भविष्य अनिश्चित हुन्छ। स्थायी नियुक्ति नहुँदा उनीहरूले लामो समयसम्म एउटै पदमा काम गर्नुपर्ने र सेवा सुविधाबाट वञ्चित हुनुपर्ने अवस्था आउँछ। शिक्षा प्रणालीमा सुधारको माग पनि शिक्षकहरूको विरोधको एउटा कारण हो। कतिपय शिक्षकहरू पाठ्यक्रम, परीक्षा प्रणाली, र शिक्षण विधिहरूमा सुधार चाहन्छन्। उनीहरू विद्यार्थीको गुणस्तरीय शिक्षाका लागि उपयुक्त वातावरण बनाउनुपर्ने आवाज उठाउँछन्।
यी बाहेक, शिक्षकहरूले राजनीतिक हस्तक्षेप, सरुवामा हुने अनियमितता, र अन्य प्रशासनिक समस्याहरूका विरुद्ध पनि विरोध प्रदर्शन गरिरहेका छन । यी विरोध प्रदर्शनहरूले शिक्षकहरूको हक र हितको रक्षा गर्न र शिक्षा क्षेत्रमा सुधार ल्याउनेमा शिक्षकहरू आशावादी छन।अन्य मागहरू: शिक्षकहरूले आफ्नो पेशागत सुरक्षा र सम्मानको लागि पनि आवाज उठाइरहेका छन्। अर्कोतर्फ, आन्दोलनले विद्यार्थीहरूको पढाइमा बाधा पुर्याई रहको छ । लामो समयसम्म विद्यालय बन्द हुँदा ,कक्षा सञ्चालन नहुँदा विद्यार्थीहरूको शैक्षिक क्षति हुन्छ नै। परीक्षाको तयारी, पाठ्यक्रमको समयमै समाप्ति र समग्र शैक्षिक वातावरणमा नकारात्मक असर पर्छ।
शिक्षकहरूको समस्यालाई सरकारले तत्काल सम्बोधन गर्नुपर्छ, अन्यथा यसले विद्यार्थीहरूको भविष्यमा असर गर्नेछ।शिक्षकहरूको माग पूरा नहुँदा, यसले विद्यार्थीहरूलाई प्रत्यक्ष असर पार्ने विभिन्न परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ। यसबाहेक, समाधान नभएका मुद्दाहरूले हडताल वा विरोध प्रदर्शनहरू निम्त्याउन सक्छ, जसले सिकाइको वातावरणलाई बाधा पुर्याउँछ र विद्यार्थीहरूको लागि महत्त्वपूर्ण शैक्षिक क्षतिहरू निम्त्याउँछ। विद्यार्थीहरूको भविष्यमा पर्ने असर विशेष चिन्ताको विषय हो। शिक्षा व्यक्तिगत र सामाजिक प्रगतिको आधारशिला हो, जसले भविष्यका अवसरहरू र सफलताको लागि आधार प्रदान गर्दछ।
समाधान नभएका शिक्षकहरूको मागका कारण सम्झौता गरिएको शिक्षा प्रणालीले विद्यार्थीहरूलाई गुणस्तरीय सिकाइ अनुभवहरूमा पहुँचलाई सीमित गर्न सक्छ, उनीहरूको आवश्यक सीप र ज्ञान प्राप्त गर्ने क्षमतालाई बाधा पुर्याउँछ। यसले उनीहरूको शैक्षिक उपलब्धि, करियर सम्भावना र समग्र कल्याणलाई असर गर्दै दीर्घकालीन परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ। तसर्थ, सरकारले शिक्षकहरूको आवश्यकतालाई प्राथमिकता दिनु, प्रभावकारी शिक्षण र सिकाइका लागि सहयोगी र अनुकूल वातावरण सुनिश्चित गर्नु आवश्यक छ।
योग्य शिक्षकलाई आकर्षित गर्न र कायम राख्न शिक्षकको तलब र सुविधा बढाउनुपर्छ। नयाँ पाठ्यपुस्तक, प्रविधि र राम्रो सुसज्जित कक्षाकोठा जस्ता पूर्वाधार र स्रोतहरू उपलब्ध गराउनु पनि आवश्यक छ।
नेपालको शिक्षा क्षेत्रमा शिक्षकहरूको अभाव, तालिमको कमी र सुविधाको कमी प्रमुख समस्या हुन्। दुर्गम क्षेत्रमा योग्य शिक्षकको अभाव छ भने तालिमको अवसर पनि कम छ। यसले गर्दा शिक्षकहरूमा नयाँ पाठ्यक्रम पढाउन सक्ने क्षमताको कमी हुन्छ, जसले विद्यार्थीको शिक्षाको गुणस्तरमा असर पार्छ। यी समस्याहरू समाधान गर्न सरकारले बहुआयामिक दृष्टिकोण अपनाउनुपर्छ। पहिलो, शिक्षकलाई आवश्यक सीप र ज्ञानले सुसज्जित बनाउन तालिम र व्यावसायिक विकास कार्यक्रममा लगानी गर्नुपर्छ। दोस्रो, योग्य शिक्षकलाई आकर्षित गर्न र कायम राख्न शिक्षकको तलब र सुविधा बढाउनुपर्छ। नयाँ पाठ्यपुस्तक, प्रविधि र राम्रो सुसज्जित कक्षाकोठा जस्ता पूर्वाधार र स्रोतहरू उपलब्ध गराउनु पनि आवश्यक छ।
अन्तमा, यी उपायहरू प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन भएका छन् र शिक्षाको गुणस्तर निरन्तर सुधार भइरहेको छ भनी सुनिश्चित गर्न सरकारले प्रभावकारी अनुगमन र मूल्याङ्कन संयन्त्रहरू लागू गर्नुपर्छ। यी कदम चालेर, नेपाल सरकारले शिक्षा क्षेत्रमा उल्लेखनीय सुधार गर्न र विद्यार्थीहरूको लागि राम्रो भविष्य सिर्जना गर्न सक्छ। शिक्षक अधिकारको इतिहास नेपालमा शिक्षा क्षेत्रको विकास र सुधारसँग जोडिएको छ। शिक्षकहरूको हक र हितको संरक्षण गर्दै उनीहरूको पेशागत मर्यादा कायम राख्नु आवश्यक छ, जसले गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न मद्दत गर्छ। अन्त्यमा, शिक्षकहरूको आन्दोलन जायज छ वा छैन भन्ने कुरा मागको प्रकृति, आन्दोलनको तरिका र यसले विद्यार्थी र शिक्षा प्रणालीमा पार्ने प्रभावमा निर्भर गर्दछ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख ४, २०८२ १८:४०
